کرامپون چیست؟ کاربرد + انواع و نحوه انتخاب یخ شکن

کرامپون چیست؟ چه کاربردی دارد؟ و انواع آن کدامند؟ کرامپون یا یخ شکن از ابزارهای کوهنوردی برای صعود در شرایط برفی و یخی است و به ایمنی و تعادل کوهنورد کمک می کند. ساختار آنها از تعدادی تیغه، یک سیستم اتصال، میله منعطف برای تنظیم طول کرامپون و یک بند برای اتصال پوتین و کرامپون تشکیل شده است. این ابزارها دارای چهار، ده، دوازده و چهارده شاخک هستند و بر اساس سیستم اتصال شامل انواع اتوماتیک، نیمه اتوماتیک، پاشنه ای و کشی می شوند. با توجه به نوع فعالیت کوهنوردی این ابزارها در سه مدل C1، C2 و C3 طراحی می شوند. C1 و C2 برای پیاده روی زمستانی و C3 جهت یخ نوردی مناسب هستند.

کرامپون چیست؟

کرامپون یا یخ شکن از وسایل کوهنوردی مخصوص در برف است که برای حرکت ایمن کوهنوردان در مناطق صعب العبور طراحی شده است. این ابزار قابی فلزی شکل با تیغه هایی از همین جنس در بخش زیرین دارد. تیغه ها با فرو رفتن در برف و یخ به تثبیت کفش کوهنوردان در سطوحی چون یخ، برف و جلوگیری از سر خوردن آنها کمک می کنند.

تاریخچه طراحی و عرضه کرامپون به صنعت کوهنوردی

اولین ابزار طراحی شده شبیه یخ شکن های امروزی در سال 1908 فردی با نام “اسکار اکنشتین” با همراهی یک آهنگر ایتالیایی طراحی شد. این ابزار Crampon نام داشت. دارای ده نقطه اتصال به کفش بود و خاصیت یخ شکنی داشت. کرامپون ها برای صعود به قله آلپ کمک شایانی محسوب می شدند. اما آنها برخی امکانات لازم را دارا نبودند. در 1938 با افزودن دو نیش جلویی در ساختار کرامپون اولیه، این ابزار کوهنوردی در سطحی گسترده تر مورد استفاده قرار گرفت.

اجزای مختلف کرامپون کوهنوردی

کرامپون ها شامل چند قطعه هستند. هر یک از اجزای موجود در این ابزار بر عملکرد آن نقشی موثر دارد. این اجزا عبارتند از:

• تیغه (شاخک): اصلی ترین جزء کرامپون است. این اجزا عمدتا از آلومینیوم ساخته می شوند.
• نیش و پیش: از انواع شاخک های کرامپون هستند که در صعود کوهنوردان از شیب های عمودی و آبشارهای یخ زده نقش دارند.
• صفحه پلاستیکی Anti-balling: این صفحات از تجمع و گلوله ای شدن برف زیر پا جلوگیری می کنند.
• میله منعطف: یک میله فلزی است که در بخش میانی کرامپون قرار می گیرد و جلو و عقب آن را به هم متصل می کند.
• سیستم اتصال دهنده: این سیستم بخش پاشنه و پنجه ابزار را به هم متصل می نماید.
• تسمه جلویی: این جزء روی پنجه پا قرار می گیرد و کرامپون را از قسمت جلویی آن مهار می کند.
• تسمه های اتصال: این جزء در اتصال محکم و ثابت کرامپون زیر کفش موثر است.
• گیره پاشنه: جزئی است که مانع از درآمدن کرامپون از زیر کفش می شود.

آلیاژ ساخت یخ شکن

مهم ترین آلیاژ در ساخت کرامپون چیست؟ اکثر این ابزارهای کوهنوردی از فولاد، کروم و نیکل NiCrMo steel ساخته می شوند. این آلیاژها درجه خلوص بالا و قابلیت کششی عمیقی دارند. در برابر زنگ زدگی مقاوم هستند و برای مسیرهای سخت از استحکام بالایی برخوردارند.

در کنار این آلیاژها از متریال آلومینیوم هم در ساخت این ابزار استفاده می شود. Al آلیاژی سبک وزن و نه چندان مقاوم است. این آلیاژ بیشتر برای مسیرهای پیاده روی برفی کاربرد دارد، نه پیمایش های سنگی و صخره ای. با توجه به سنگ و سخت بودن مسیرهای کوهنوردی، استفاده از کرامپون آلومینیومی برای این مسیرها چندان توصیه نمی شود.

کاربرد یخ شکن ها

کاربرد اصلی کرامپون تسهیل حرکت کوهنورد روی سطح یخی و برفی و حفظ تعادل او است. این ابزار به تسلط بیشتر کوهنورد در این سطوح کمک کرده و پیمایش آسان او را فراهم می کنند. از طرفی، برای ایمنی فرد هم مهم تلقی می شوند. تیغه های موجود در این ابزار با ایجاد اصطکاک روی زمین های یخی از لیز خوردن کوهنورد جلوگیری و امنیت او را فراهم می کنند.

انواع یخ شکن کوهنوردی بر اساس عملکرد تیغه

با توجه به عملکرد تیغه، کرامپون ها در دو گروه کلاسیک و تکنیکال دسته بندی می شوند.

• کرامپون تکنیکال: در این یخ شکن ها دندانه های جلو در حمایت دندانه های پیشین قرار می گیرد. به این ترتیب استحکام و امنیت حرکات تکنیکی یخ نورد تضمین می شود. ضمن اینکه یخ نورد می تواند فاصله نیش های جلو کرامپون را از قسمت جلو و عقب تنظیم کند. این ویژگی برای صعود به آبشارهای یخ زده مزیت مهمی است.
• کرامپون کلاسیک: این مدل یخ شکن ها در مقایسه با نوع تکنیکال نیش هایی کوتاه تر دارند و آلیاژ موجود در ساختار آنها کمی نرم تر است. اما کاربرد این نوع کرامپون چیست؟ بیشترین کاربرد این مدل یخ شکن ها در برف نوردی های آسان، اسکی ، صعودهایی با سختی متوسط و شیب های برف سخت تعریف می شود.

انواع کرامپون بر اساس شیوه اتصال

با توجه به نحوه اتصال 5 مدل یخ شکن وجود دارد:

1. بندی
2. اتوماتیک
3. نیمه اتوماتیک
4. کشی
5. پاشنه ای

1. تسمه ای یا بندی (Strap-on aka walking)

این نوع یخ شکن ها یک ابزار همه کاره برای صعودهای پیمایشی هستند. دارای تسمه های اتصال به زیر کفش و سگک هایی برای اتصال به روی آن هستند. قابلیت اتصال به هر نوع کفش کوهنوردی دارند. البته در صورت استفاده از کفش نامناسب، به دلیل فشار تسمه های اتصال، فشار موضعی زیادی به پاها وارد می شود و احتمال سرمازدگی موضعی هم وجود دارد.

2. اتوماتیک (Step-in aka automatic)

کرامپون های اتوماتیک ساختاری متشکل از یک میله فلزی در قسمت جلو و عقب و یک اهرم در قسمت پاشنه برای فیکس کردن آن دارند. کفش هایی که برای این نوع کرامپون ها استفاده می شود باید در دو قسمت پاشنه و پنجه دارای شیار مخصوص باشند. اما مزیت این نوع ساختار کرامپون چیست؟

• این مدل کرامپون بر خلاف نوع قبلی سریع و راحت پوشیده می شود .
• در آوردن آن نیز زمان چندانی نمی برد.
• به دلیل نداشتن تسمه اتصال مانع از گردش خون در پا نمی شود.

3. نیمه اتوماتیک (Semi automatic aka Hybrid)

این نوع یخ شکن های کوهنوردی شامل یک اهرم پاشنه، حفاظ پاشنه و تسمه هایی در قسمت پنجه کفش هستند. برای انواع کفش های سه و چهار فصل مناسب هستند. استفاده آسانی دارند و فقط کافیست بند و تسمه آن بسته شود.

4. کشی یا ژله ای (Traction ice cleat)

این مدل بهترین انتخاب برای کوهپیمایی های سبک و دویدن در مناطق کوهستانی است. نسبت به دیگر مدل های این ابزار قیمت مناسب تری دارد و بر روی انواع کفش های کوهپیمایی قابل نصب است

5. پاشنه ای (Instep)

این کرامپون های دارای 6-4 شاخک هستند و عمدتا برای کوهپیمایی های سبک کاربرد دارند. استفاده طولانی مدت از این مدل به دلیل صدمه رساندن به ستون فقرات اصلا مناسب نیست.

انواع یخ شکن با توجه به تعداد تیغه

بر اساس تعداد تیغه (شاخک) موجود در ساختار یخ شکن ها، 4 مدل مختلف وجود دارد:

• ده تیغه: سبک ترین مدل یخ شکن ها هستند. نیش جلویی کوتاهی دارند. به همین دلیل، برای صعودهای عمودی گزینه مناسبی نیستند.
• چهار یا شش تیغه: ابزاری ایمن با قابلیت باز و بسته شدن سریع روی همه نوع پوتین کوهنوردی است. بیشترین کاربرد این یخ شکن ها برای مسیرهای یخی با شیب اندک است.
• دوازده تیغه (برفچالی): کرامپون های دوازده شاخه در قسمت جلو و عقب سیستم ضد برف دارند. این مدل برای صعودهایی با درجه سختی زیاد کاربرد دارد.
• چهارده تیغه (آبشاری): این کرامپون ها دارای سگک و تسمه های مقاوم برای استفاده طولانی مدت هستند. قابلیت باز و بسته شدن سریعی روی کفش های مختلف دارند. از بهترین انواع کرامپون ها برای کوهنوردی در زمستان و صعودهای یخ زده هستند.

انواع کرامپون بر اساس ساختار محصول

کرامپون ها بر اساس ساختار به سه دسته منعطف، نیمه سخت و سخت دسته بندی می شوند. اما کاربرد هر یک از این انواع کرامپون چیست؟

• منعطف: میله اتصال دهنده طراحی شده در بخش عقب و جلو این کرامپون ها از انعطاف پذیر بالایی برخوردار است. برای پیاده روی های سبک و زمین های نرم کاربرد دارند.
• نیمه سخت: در این مدل، میله اتصال دهنده ضمن انعطاف پذیری از درصد سختی قابل قبولی برخوردار است. به همین دلیل برای هر نوع مسیری قابلیت استفاده دارد.
• سخت: مقاومت بسیار بالایی در سطوح یخی دارد و عمدتا برای مسیرهای فنی و تخصصی کوهنوردی استفاده می شود.

مدل های یخ شکن موجود در بازار

برای انتخاب کرامپون مناسب باید سازگاری کفش و این ابزار را در نظر گرفت. بر این اساس سه مدل کرامپون وجود دارد:

• مدل C1: در ساختار این کرامپون ها تسمه نوار محکمی برای کشیده شدن دور کفش طراحی شده که از پنجه تا پاشنه را پوشش می دهد. تیغه های موجود در ساختار این مدل قدرت تهاجمی کمتری دارند. به همین دلیل، کاربرد آنها محدود به پیاده روی در مسیرهای یخی می شود.
• مدل C2: این نوع یخ شکن دارای تیغه های بیشتر و قوی تری است که به تعادل حرکت روی یخ کمک موثرتری می کند. دارای یک اهرم برای اتصال به پاشنه کفش هستند. با بندکشی بین بندهای کفش اتصال ایمنی را فراهم می کنند.
• مدل C3: کرامپون های C3 با 14 نقطه تهاجمی و دندانه دار، بهترین عملکرد را در مسیرهای یخی دارند. این مدل ساختاری متشکل از یک گیره پنجه و گیره پاشنه برای اتصال به کفش دارد. با توجه به این ساختار در سخت ترین مسیرهای کوهستانی، کوهنوردی در ارتفاعات و صخره های یخی عملکردی ایده آل ارائه می دهند.

انواع کفش کوهنوردی و کرامپون مناسب آن

لوازم جانبی یخ شکن های کوهنوردی

لوازم یدکی کرامپون چیست و چه کاربردی دارد؟ این لوازم اجزایی مفید برای جلوگیری از آسیب یخ شکن ها به لباس، کوله و طناب کوهنوردی هستند. لوازم یدکی یخ شکن ها شامل جزئیاتی برای پوشش شاخک های کرامپون و چند اقلام ضروری دیگر می باشند:

• محافظ نوک شاخک
• کیف حمل کرامپون
• سوهان سبک برای تیز کردن
• اسپری سیلیکون
• آنتی اسنو بالینگ، تسمه ، نیش، نوار اتصال منعطف

نحوه اتصال یخ شکن به کفش کوهنوردی

کرامپون ها به سه حالت زیر به پوتین های کوهنوردی متصل می شوند:

• پله ای (Step-in): در این اتصال از یک ضامن سیمی پنجه و یک زبانه پاشنه قفل شونده برای تثبیت کرامپون در جای خود استفاده می شود. اتصال پله ای برای کفش هایی مناسب است که قابلیت اتصال در دو قسمت پاشنه و پنجه دارند.
• هیبرید (Hybrid): کرامپون های دارای این اتصال هم شاخک عمودی دارند و هم افقی. در این نوع اتصال هم در دو قسمت پاشنه و بند پنجه اهرم وجود دارد. کفش هایی سفت و محکم با شیار کافی برای این اتصال مناسب هستند. این نوع اتصال برای پیاده روی در برف و یخ نوردی مناسب است.
• تسمه ای (Strap): در این نحوه اتصال پنجه پا در بخشی که این عضو را نگه می دارد قرار گرفته می شود و تسمه ای نایلونی و انعطاف پذیر دور آن بسته می شود. این مدل اتصال با هر نوع پوتین کوهنوردی قابل استفاده است.

تفاوت طراحی کرامپون های قدیمی و امروزی

شاید برایتان جالب باشد که بدانید کرامپون ها در گذر زمان چه تغییری کرده اند؟ تفاوت در طراحی انواع قدیم و جدید کرامپون چیست؟

در زمان های گذشته این ابزارها به حالت عمودی ساخته می شدند. این ساختار هم به عنوان لایه ای محافظ برای کفش محسوب می شد و هم با اتصال به کفی کفش از لغزش آن جلوگیری می کرد. اما در حال حاضر کرامپون ها افقی ساخته می شوند. مزیت این نوع کرامپون ها انعطاف پذیری بیشتر آنهاست. بعلاوه، به دلیل داشتن سطح صاف، اتصال بهتری به کفی کفش دارند و تعادل فرد را بیشتر حفظ می کنند.

روش نگهداری از یخ شکن کوهنوردی

گرچه مدل های امروزی کرامپون ها از آلیاژهای مقاوم تهیه می شوند، اما برای حفظ عملکرد آنها رعایت نکاتی در نگهداری شان ضرورت دارد:

• با این ابزار نباید روی سنگ حرکت کرد. این عمل باعث کند شدن شاخک شده و عملکرد آنها را کاهش می دهد.
• در زمان عدم استفاده از یخ شکن ها بهتر است آنها را در کیف حمل آن قرار داد.
• در زمان نیاز شاخک های یخ شکن را باید با سوهانی تخت تیز کرد.
• در صورت مشاهده زنگ زدگی شاخک های کرامپون باید با یک سنباده ظریف آثار آن را حذف نمود.

6 معیار مهم جهت انتخاب کرامپون برای کوهنوردی

با توجه به اهمیت یخ شکن ها در حفظ امنیت کوهنورد، برای یک انتخاب درست شناخت نکات فنی این مبحث ضرورت دارد. در این انتخاب توجه به فاکتورهایی چون نوع فعالیت، نوع کفش و ویژگی های ساختاری یخ شکن مهم است.

1. نوع فعالیت

اولین قدم برای انتخاب یخ شکن توجه به نوع فعالیتی است که قرار است انجام دهید. برای برنامه های سبک کرامپون های سبک و کشی انتخاب بهتری است. اما برای پیمایش یخچال های طبیعی و کوهپیمایی زمستانه یک پوتین چهار فصل کوهنوردی دارای زبانه اتصال کرامپون اتوماتیک C2 یا کرامپون تسمه ای C1 توصیه می شود.

2. تعداد شاخک

شاخک های کرامپون بخشی مهم برای حفظ استحکام و تثبیت یخ شکن روی کفش هستند. هر چه سطح فعالیت کوهنوردی تخصصی تر باشد، باید کرامپون هایی با تعداد شاخک های بیشتر را انتخاب کرد.

3. سازگاری بوت و کرامپون

برای انتخاب کرامپون باید سازگاری این ابزار با بوت را هم در نظر گرفت. پاسخ به این سوال که بهترین نوع اتصال کرامپون چیست، اتصال بند کرامپون بهتر است و یا اتصال اتومات یا نیمه اتوماتیک آن، با توجه به نوع بوت کوهنوردی که در اختیار دارید جواب داده می شود.

4. وزن یخ شکن

توجه به این ویژگی به ویژه در مسافت های طولانی حائز اهمیت است. برای این مسیرها انتخاب انواع سبک تر گزینه ای بهتر خواهد بود.

5. نوع شاخک ها

تیغه ها ممکن است عمودی و یا افقی باشند. تیغه های عمودی برای صعودهای سخت و صخره های یخی و انواع افقی برای مسیرهای برفی با شیب ملایم مناسب هستند.

6. سیستم قفل

این ویژگی در زمان استفاده از یخ شکن های اتوماتیک و نیمه اتوماتیک مهم تلقی می شود. در یخ شکن های اتوماتیک سیستم قفل شدن خودکار است، اما در نیمه اتوماتیک باید به صورت دستی این سیستم را تنظیم کرد.

در پایان، یخ شکن و استفاده از آن در کوهنوردی

کرامپون چیست؟ کرامپون یا یخ شکن، از تجهیزات ضروری کوهنوردی برای پیمایش در یخ و برف جهت تامین تعادل و امنیت کوهنورد است که از آلومینیوم، فولاد یا نیکل کروم ساخته می شوند. ساختاری متشکل از شاخک، میله منعطف، صفحه جمع کننده برف، سیستم اتصال و اهرم پاشنه دارند. انواع مختلف آن دارای 12،14،10 و 4 شاخک با سیستم اتصال مختلف اتوماتیک، نیمه اتوماتیک، بندی، پاشنه ای و کشی است. مدل های عرضه شده این ابزار در بازار C1، C2 و C3 هستند. برای انتخاب نوع مناسب کرامپون ها باید ویژگی هایی مانند نوع فعالیت، سازگاری پوتین با کرامپون، وزن، تعداد و نوع شاخک آن را مدنظر قرار داد. شما چه فاکتورهایی را در نظر می گیرید؟

سوالات متداول

کرامپون اتوماتیک یا نیمه اتوماتیک؟ کدام بهتر است؟

بر اساس نوع فعالیت کوهنورد پاسخ این سوال متفاوت است. با توجه به خودکار بودن سیستم قفل یخ شکن اتوماتیک، استفاده از آن در شرایط نیاز به کنترل دقیق مکانیزم های ابزار مانند شرایط کوهستانی خطرناک و ارتفاعات بلند بهتر است. نوع نیمه اتوماتیک گرچه ایمنی بالایی دارد، اما در فعالیت های سبک و در شرایطی که مدنظر بودن راحتی و سرعت کاربر انتخاب بهتری است.

تفاوت کاربرد شاخک های افقی و عمودی کرامپون چیست؟

شاخک های افقی جهت حرکت روی برف های نرم و پیاده روی زمستانه طراحی شده اند. اما شاخک های عمودی کاربردی چون تبر دارند و برای یخنوردی استفاده می شوند.