اگر شما هم علاقه مند به طبیعت گردی و کوهنوردی هستید ممکن است علائمی مانند سردرد، سرگیجه، حالت تهوع و… را در ارتفاعات زیاد تجربه کرده باشید؛ این موارد عموما علائم بروز ارتفاع زدگی در کوه هستند. این بیماری به علت کم شدن اکسیژن ایجاد می شود و احساس تنگی نفس ایجاد می کند. بنابراین قبل از شروع کوهنوردی باید بدانیم برای تنگی نفس چه بخوریم و از روش های پیشگیری و درمان ارتفاع زدگی خبر داشته باشیم.
ارتفاع زدگی چیست؟
بیماری ارتفاع یا ارتفاع زدگی یکی از اتفاقات خطرناکی است که برای کوهنوردان در ارتفاعات بالا رخ می دهد. این بیماری با نام بیماری حاد کوهستان با اختصار AMS نیز شناخته می شود. در واقع ارتفاع زدگی به دلیل کمبود اکسیژن در ارتفاعات بالا صورت می گیرد که به حالت تنگی نفس و خواب آلودگی دیده می شود.
انواع ارتفاع زدگی در کوه
کوهنوردی در تابستان و زمستان از جمله ورزش های هوازی است که در آن بدن نیاز به هوای زیادی دارد. با افزایش ارتفاع و عبور از 2500 متر، فشار هوا کاهش پیدا کرده و بدن برای دریافت و استفاده از اکسیژن با مشکل روبرو می شود. این موضوع سبب ارتفاع زدگی در کوه می شود که انواع مختلفی دارد:
1. بیماری حاد کوهستان ((AMS) Acute Mountain Sickness)
بیماری حاد، اصلی ترین و شایع ترین نوع ارتفاع زدگی در کوه است. اگر شما یکباره ارتفاع زیادی را طی کنید یا اگر شب را در کوهستان بخوابید احتمال وقوع آن زیاد می شود. AMS معمولا در عرض 12 تا 24 ساعت بعد از رسیدن به ارتفاعات ظاهر شده و سپس بدن، با توجه به نوع آن که خفیف باشد یا متوسط 1 الی 2 روز طول می کشد تا بهبود پیدا کند. از علائم این بیماری می توان به سردرد، از دست دادن اشتها، احساس حالت تهوع و استفراغ و… اشاره کرد.
2. ادم مغزی در ارتفاعات بالا (High Altitude Cerebral Edema (HACE))
ادم مغزی نوع شدیدتر و خطرناک تر ارتفاع زدگی حاد است که در صورت عدم مراقبت و مراجعه به پزشک در زمان مناسب، ممکن است باعث مرگ فرد شود. HACE تورم مغز به دلیل کمبود اکسیژن می باشد که در آن مایعات زیادی در مغز فرد جمع شده و به جمجه فشار می آورند. علائم آن شامل خستگی بیشتر، توهم، عدم تعادل، گیجی و کاهش سطح هوشیاری است. در این شرایط امکان دارد فرد ادعا کند خوب است و مشکلی ندارد اما باید سریعا به ارتفاعات پایین تر و نزد دکتر برده شود.
3. ادم ریوی در ارتفاع بالا ((HAPE) High Altitude Pulmonary Edema)
نوع دیگری از ارتفاع زدگی در کوهنوردی ادم ریوی می باشد که بسیار خطرناک و حتی کشنده است. این بیماری بعد از 2 تا 5 روز بودن در ارتفاعات 2500 تا 3000 رخ می دهد و با علائمی نظیر تیره و کبود شدن لب ها، تنگی نفس حتی در زمان استراحت، احساس گرفتگی در سینه، سرفه های مکرر، خستگی و در نهایت خلط کف آلود صورتی همراه است. در صورت بروز HAPE با کاهش سریع ارتفاع و اکسیژن تراپی به فرد کمک کنید.
علائم ارتفاع زدگی در کوه (علائم کوه گرفتگی)
با افزایش ارتفاع فشار کم شده و فاصله میان مولکول های هوا کاهش پیدا می کند. در این حالت بدن با سرعت بیشتری تنفس می کند اما به دلیل فاصله، باز هم اکسیژن کمتری بدست می آورد؛ در نتیجه عملکرد مغز و دیگر ارگان ها با مشکل رو برو شده و علائم مختلفی مانند موارد زیر ایجاد می شود:
- خستگی
- تهوع
- ضعف
- سرفه
چه کسانی به این بیماری مبتلا می شوند؟
جوان، سالم یا ورزشکار بودن به این معنی نیست که دچار ارتفاع زدگی نخواهید شد یا اینکه تا الان به آن درگیر نشدید، تضمینی برای آن نیست که در کوهنوردی های دیگر هم اتفاق نخواهد افتاد. به طور کلی هرچه فعالیت بدنی شما بیشتر باشد احتمال بروز آن نیز زیادتر می شود. همچنین عوامل زیر نیز احتمال ابتلا به ارتفاع زدگی را بیشتر می کنند:
- سرعت بالا
- خواب
- حرکت سریع به ارتفاعات بالا
- سن (جوانان بیشتر دچار ارتفاع زدگی می شوند)
- سابقه بیماری (بیماری های زمینه ای)
چگونه از بیماری ارتفاع زدگی (کوه گرفتگی) جلوگیری کنیم؟
برای پیشگیری از ارتفاع زدگی دو راهکار اساسی است که یکی از آنها استفاده از داروهای پیشگیری بوده و روش دیگر وفق دادن یا هم هوایی می باشد که با روش های زیر انجام می شود:
- داشتن سفر آهسته به ارتفاعات بالای 2500 متر
- خودداری از پرواز مستقیم به ارتفاعات زیاد
- سپری کردن 2 یا 3 روز در ارتفاعات قبل از رفتن به ارتفاعات بالای 2500 متر
- خودداری از صعود بیشتر از 300 تا 500 متر در روز
- عدم مصرف الکل و سیگار
- یک روز استراحت به ازای 1000 متر بالا رفتن در ارتفاع
- خودداری از ورزش سنگین در 24 ساعت اول صعود
- داشتن رژیم غذایی سبک اما پرکالری
- نوشیدن آب به اندازه کافی
- نشستن و استراحت کردن به ازای هر 100 تا 150 متر
- انجام تمرینات هوازی قبل از شروع کوهنوردی برای افزایش آمادگی جسمانی
- داشتن خواب کافی
تشخیص و درمان ارتفاع زدگی
اگر احساس کردید دارای علائم ارتفاع زدگی در کوه هستید حتما بالا رفتن را متوقف کرده و کارهای زیر را انجام دهید:
- توقف کنید و در جایی استراحت کنید.
- حداقل 24 تا 48 ساعت از بالا رفتن خودداری کنید.
- مطمئن شوید که به مقدار کافی آب می نوشید.
- از مصرف سیگار و الکل خودداری کنید.
- ورزش نکنید.
- حتی اگر علائم شما خفیف است به همسفران خود بگویید زیرا ممکن است تشخیص شما اشتباه باشد.
- اگر بعد از 24 ساعت احساس بهبودی نکردید حداقل 500 متر ارتفاع را کم کنید.
- اگر فردی دچار ادم ریوی شد حتما او را به ارتفاع پایین تر برده و در جایی که گوشی شما آنتن داشت با امداد تماس بگیرید.
- تنها زمانی که احساس کردید علائم کاملا بهبود پیدا کردند به ادامه مسیر خود بپردازید.
- اگر تا 2-3 روز بدن شما به ارتفاع وفق پیدا نکرد یا بدتر شد به پزشک مراجعه کنید.
درمان های دارویی
برای داشتن یک کوهنوردی ایمن داروهای زیر را همراه خود داشته و در صورت بروز ارتفاع زدگی از آنها استفاده کنید:
- استازولامید برای پیشگیری و درمان بیماری ارتفاع
- ایبوپروفن و استامینوفن برای درمان سردرد
- متوکلوپرامید یا پرومتازین برای درمان حالت تهوع
درمان ارتفاع زدگی با طب سنتی
با داشتن گیاهان زیر در ارتفاع می توانید مانع از ارتفاع زدگی شوید:
- آب چغندر
- گیاه کوردیسپس
- برگ کوکا
- گیاه رودیولا
- برگ جینکو بیلوبا
- ریشه ماکا
نتیجه نهایی
اکثر کوهنوردان به دلیل رفتن به کوه های بلند، ارتفاع زدگی در کوه را تجره کرده اند. این بیماری در سه نوع حاد، ادم مغزی و ریوی خودش را نشان می دهد و دارای علائمی مانند ضعف، سردرد، سرگیجه، کبودی لب ها، توهم و… خواهد بود. برای جلوگیری و درمان انواع کوه گرفتگی و ارتفاع زدگی توجه داشته باشید که یکباره ارتفاع خود را زیاد نکنید و از استراحت کافی را داشته باشید. همچنین از نوشیدن آب به اندازه کافی و غذاهای سالم غافل نشوید.
در صورت بروز این مشکل، همراه داشتن تجهیزات مناسب کوهنوردی می تواند خطرات جدی و آسیب زننده و در مواردی حتی احتمال مرگ را کاهش دهد. زیبا کمپ یک فروشگاه اینترنتی جامع از وسایل کوهنوردی و کمپینگ باکیفیت است که به داشتن سفری ایمن و کم خطر به شما کمک می کند.
سوالات متداول
خطرناک ترین نوع ارتفاع زدگی در کوه چیست؟
به طور کلی ارتفاع زدگی به دلیل مشکلاتی که برای فرد ایجاد می کند خطرات زیادی به همراه دارد اما خطرناک ترین آن که در صورت مراجعه سریع به پزشک امکان خطر مرگ را برای فرد به همراه دارد، ادم ریوی در ارتفاعات است.
